Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku określa, że zabytkiem jest nieruchomość spełniająca jedną z trzech wartości: artystyczną, historyczną lub naukową. Najczęściej możemy się spotkać z dwoma rodzajami zabytkowych nieruchomości: mogą być one wpisane do rejestru zabytków lub do gminnej ewidencji zabytków. Okazuje się, że w zależności od tego, gdzie została wpisana nasza nieruchomość, wymagania wobec niej będą się różnić. Dlatego to ważne, aby zarówno właściciel nieruchomości jak i zarządca nieruchomości miał świadomość tego, gdzie jest ona wpisana.
Rejestr zabytków
Jest to wykaz obiektów, które są objęte szczególną ochroną na terenie całej Polski. Odpowiedzialnym za wpisanie do rejestru zabytków konkretnego obiektu jest wojewódzki konserwator zabytków. Takie wpisy można dokonać z urzędu bądź na wniosek właściciela lub użytkownika nieruchomości. Czasami z wnioskiem może wystąpić jakieś stowarzyszenie zajmujące się ochroną dziedzictwa kulturowego. Zanim taki wpis zostanie dokonany, niezbędne jest przeprowadzenie postępowania przygotowawczego, polegającego na zgromadzeniu niezbędnych informacji i materiałów oraz dokumentacji fotograficznej. Jeżeli żadna ze stron nie będzie miała uwag i skarg, to obiekt taki zostanie wpisany do rejestru zabytków.
Zarówno właściciel nieruchomości jak i administrator nieruchomości może sprawdzić, czy dany budynek znajduje się w rejestrze zabytków, gdyż wpisanie go do niego będzie widoczne w księdze wieczystej.
Administrowanie nieruchomościami wpisanymi do rejestru zabytków
Jeżeli nieruchomość zostanie wpisana do rejestru zabytków, to zostaje objęta ochroną prawną, a Państwo może ingerować w prawo własności. W takim wypadku zarządca nieruchomości jest szczególnie zobowiązany do:
- korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
- zabezpieczenia i utrzymania zabytku w jak najlepszym stanie;
- umożliwienia naukowego badania oraz dokumentowania zabytku.
Wspólnota mieszkaniowa znajdująca się w budynku wpisanym do rejestru zabytków musi pamiętać o tym, że nie będzie mogła przeprowadzać wielu robót budowlanych, które mogłyby zmienić charakter bądź wygląd nieruchomości. Dodatkowo, jeżeli będzie chciała wyremontować bądź przebudować budynek oprócz pozwolenia na budowę wymagane będzie również uzyskanie zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Gminna ewidencja zabytków
Za ochronę obiektów zabytkowych znajdujących się na terenie konkretnej gminy odpowiadają władze lokalne. W tym celu wójt, burmistrz lub prezydent miasta prowadzi gminną ewidencję zabytków. Wpisanie nieruchomości do tej ewidencji jest zarządzeniem, czyli aktem wewnętrznym władz gminy. Oznacza to, że nikt nie jest zobowiązany o poinformowaniu o takim wpisie nawet samego właściciela nieruchomości.
Administrowanie nieruchomościami wpisanymi do gminnej ewidencji zabytków
Zarządca nieruchomości mający pod opieką budynek wpisany do gminnej ewidencji zabytków nie ma dodatkowych obowiązków związanych z konserwacją zabytków. Wpis ten skutkuje jedynie tym, że uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy lub pozwolenia na budowę wymaga uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Wojewódzka ewidencja zabytków
Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi dodatkową ewidencję wszystkich zabytków znajdujących się na terenie mu podlegającym. Jest to dokument niezależny od rejestru zabytków. Jeżeli administrator nieruchomości opiekuje się nieruchomością wpisaną do takiej ewidencji, to ma obowiązek poinformować wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
- uszkodzeniu lub zniszczeniu zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
- zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia;
- zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.
